Chiều mần ruộng xong xuôi, hai má con ngồi trước cửa hứng gió đồng, má cúp mấy cái móng chân vàng đục màu phèn của tôi, cười cười: "Mơi mốt, đi xe Huê Kỳ là tự nhiên chân cẳng hết mốc cời. Má thấy diễn viên, nghệ sĩ người ta toàn đi xe Huê Kỳ, nắng hổng tới đầu, mưa hổng tới mặt, sướng ha". Xe Huê Kỳ là xe hơi, tôi cũng cười, thấy lòng khoan khoái.

Rồi ngày đi cũng tới. Má gói ghém nào xoong nồi chảo chén, khô cá, gạo mắm gì đủ hết. Nhìn cái nồi đen thui, móp lỗ chỗ, sứt sẹo tôi ngồi buồn xo. Má biết ý, đem bán cái radio được mấy ngàn, má mua cái nồi mới, dư tiền ra còn sắm cho tôi đôi dép Lào.

Vui buồn cứ lẫn lộn, bởi cái đài bán dẫn rò rè, khọt khẹt này là niềm vui duy nhất của cả gia đình, giờ bán rồi chiều lấy gì má nghe cải lương, sáng lấy gì ba nghe tin tức. Tôi ít nói, chỉ hay buồn một mình mà không hiểu sao má biết hết. Má cười xua khói bếp: "Vài bữa làm diễn viên mua luôn ti vi cho má. Chớ lên thành phố xài cái nồi như cái mủng, ai coi". Má nói nhẹ tênh như kiểu cái nghèo này, cái hiu hắt này nó riêng thuộc về má, con khỏi phải lo chi.

Có bận, mỗi sáng sớm tôi lại ra chợ Cầu Muối, chờ xe chở hàng rau củ trờ tới là tôi đến phụ vác, phụ sắp hàng. Tôi không lấy công, chỉ xin ông chủ cho mấy thứ rau củ hư úng, bỏ đi. Được bao nhiêu tôi mang về, rửa gọt lại trải bạt đem bán. Có khi bạn bè đi ngang, tôi chỉ dám kéo vành mũ xuống thật thấp. Tôi không nhớ mình đã tủi phận bật khóc bao nhiêu lần trước cổng chợ mùa mưa. Cái nghèo cứ lẽo đẽo theo, giằng hoài không dứt.

5 năm mày mò ăn học, vậy mà tới ngày lãnh bằng tốt nghiệp cũng là nhận luôn cái bằng thất nghiệp. Không có tiền thuê phòng trọ, tôi ở chui trong ký túc xá, mỗi lần bảo vệ kiểm tra lại trốn loanh quanh. Có khi bị đuổi, tôi lủi thủi nằm co ro trên ghế đá, nghẹn ngào: "Trời ơi, sao khổ dữ vầy nè".

Đột nhiên nhớ má, rồi xa xót cho 5 đứa em dở dang chuyện học, lại nhắc mình phải gượng dậy. Rồi tôi quyết định bỏ để về quê. Nghĩ, thôi thì cây lúa cũng chẳng bao giờ phụ mình. Tôi về, buồn xo, má không hỏi. Lúc nào cũng vậy, tôi có nói gì đâu mà má biết hết. Bữa cơm hôm nào cũng nặng, dẫu má vẫn nói cười réo rắt. Chiều, tôi thấy má đi mượn gạo, trời còn lu, nhà còn ngủ, tôi đi.

Trở lại thành phố, tôi vẫn sống lay lắt như thế. Vài tháng sau có cuộc thi tuyển vào các đoàn nghệ thuật. Tôi đậu vào đoàn hát Kim Cương. Những tưởng ngon lành hơn, nào ngờ cũng chỉ được đóng vài ba vai lắt nhắt, xếp ghế, chạy đèn, vua quan trên sân khấu gọi, "Quân hầu", tôi "Dạ!", rồi thôi. Tiền thù lao đủ mua hai gói xôi với ly nước mía. Công danh như tàn lửa, gió thổi tung lên, le lói rồi vụt tắt, muốn nắm bắt cũng không tài nào với tới kịp.

Chắc là tổ còn đãi, người còn thươn nên đang khi tôi gói ghém tính chuyến này về quê ở luôn, cô Kim Cương gọi bảo thế vai Chu Xung cho anh Lâm Hùng trong vở Lôi vũ. Dạo đó, anh Hùng bận đi nước ngoài. Tôi không còn nhớ nổi lúc đó mình đã phản ứng như thế nào, chỉ biết là bao nhiêu tâm huyết, kiến thức cũng như những gì tôi đã lĩnh ngộ đều dồn hết vào mỗi vai Chu Xung.

Dẫu chưa nổi tiếng là bao, nhưng cuộc sống của tôi cũng đỡ bớt đôi phần. Nhưng nghề bạc, lòng người cũng bạc. Bận ấy, má cùng người bà con lặn lội lên thành phố thăm tôi. Đêm đó tôi có suất diễn ở Gò Vấp. Má mừng lắm, đòi theo coi. Tôi cũng mừng vì cuối cùng má cũng được thấy mình trên sân khấu mà có vai, có vế hẳn hoi.

Tập xong, tôi liền chạy đến xin trưởng đoàn cho cái vé để tối nay má được vào cửa. Như người đang nhảy chân sáo bị giẫm phải cái gai dài nhọn, tôi tủi đến thắt lòng khi trưởng đoàn từ chối và nói gì đại loại: "Cỡ như em chưa được quyền có vé mời đâu". Đau lắm chứ, tôi nhận ra, có thể họ nói đúng, mình chưa thành công, chưa được quyền đòi hỏi. Mà tại sao tôi chưa thành công, cũng có thể tôi không hợp với sân khấu, cũng có thể nghề đã ruồng bỏ tôi. Tôi về, bảo với má: "Má ơi, tối cúp điện rồi, không diễn được".

Má chặt lưỡi, vậy ha, vậy à, nhìn má buồn hiu vì tiếc. Tôi xót không kể sao cho hết. Đêm đó, nhìn xuống sân khấu, tôi tưởng tượng ra má đang ngồi lóng lánh tự hào, chút chút lại khều vai bà bạn không quen bên cạnh mà chỉ lên: "Chị này, thằng đó là con tui đó". Nghĩ có nhiêu đó thôi tôi bật khóc. Diễn xong tôi xin bỏ đoàn, tôi bỏ luôn sân khấu.

Thế rồi, tôi cũng làm được. Tôi nhận ra, cứ sống tích cực, nhiệt tình vận may sẽ đến. Tôi được chọn vào vai chính trong phim nhựa Người Hà Nội cũng vì anh Hoàng Tích Chỉ thấy tôi… nhiệt tình, việc gì cũng làm, không ngại khổ, không ngại khó. Ảnh đâu có biết, người như tôi còn việc gì là khổ, là khó nữa đâu.

Dưa ngọt thì cuống đắng, cho đến bây giờ tôi vững vàng trước những xa hoa mình gặt hái được, âu cũng là nhờ bao đắng cay đã trải.

Tôi thành đạt, đón má lên thành phố, má ở được vài ngày nằng nặc đòi về, bởi… "hổng có quen". Má nói, ở quê mần ruộng quen rồi, đất không có phụ người, lúa cũng không có phụ người, chỉ có người đi rồi quên hết. Má nói vậy mà sao dân quê mình cũng bám lúa, bám đất mà cứ nghèo hoài vậy má. Tôi đau đáu nghĩ mãi, cũng không biết làm sao cho người nông dân đỡ khổ. Giờ về quê thấy toàn người già với con nít, trẻ trung trai tráng đi đâu hết.

Như má thường hay kể, mới hôm qua, hôm kia còn thấy thằng Lượng, con Ba dội bùn ào ào bên mé nhà. Sáng nay, đã đi mất. Cũng như tôi, mở miệng ra bảo nhớ, nói thương, nhưng mà thương rồi… để đó. Vẫn cứ bám phố, níu lấy đua chen mà sống. Như cái cuống rốn, bà mụ, ông cha chôn sau nhà, giờ tan thành đất, có còn đâu nữa mà tựa hồ cứ đỏ tươi, đầy ám ảnh.

Bởi vậy, mới nói mình thiệt bạc, nằm giữa phòng máy lạnh, hè cũng mát, đông cũng mát, dễ chịu vậy mà nhiều khi chỉ muốn bưng tô cơm ra trước cửa, ngồi ăn, giả như đang hứng cái gió đồng. Việc nhiều, muốn ngủ lắm nhưng đêm vẫn cứ rầm rì kể chuyện, khi xao xác một tiếng gà, lúc là tiếng dầm quẫy nước tan vào xa vắng, sống động hơn có khi là mùi cỏ cháy, có cái gì là thật đâu mà thương y như thật. Như đêm nay, bỗng nhiên lẩm nhẩm: "Cha, tới mùa đốt đồng rồi, má hở?".